ความอุตสาหะ

 

          ความอุตสาหะคือ ความประพฤติที่กระทำการงานอันเป็นหน้าที่ของตนให้เสมอคือ อย่าทำการแต่พอจุใจชั่วครั้งหนึ่งคราวหนึ่งแล้วหน่ายเนือยไปเสีย อย่าทำการโดยมักง่ายและที่สุดอย่าเกียจคร้าน นี่แหละชื่อว่าความอุตสาหะ ความอุตสาหะในที่นี้จำแนกเป็น 3 ประการคือ อุตสาหะแสวงหาความรู้ประการหนึ่ง อุตสาหะทำการงานประการหนึ่ง และอุตสาหะระวังการงานประการหนึ่ง…………….. ความอุตสาหะแสวงหาความรู้ ข้อที่ว่านี้ความอุตสาหะแสวงหาความรู้นั้น ความรู้อันบุคคลที่รับราชการอยู่ตามหัวเมือง ต้องอาศัยหลักสำคัญมีอยู่ 3 อย่างคือ อย่าที่ 1 ความรู้ท้องที่ที่ตนไปอยู่รับราชการ คือต้องหมั่นเที่ยวเตร่ให้รู้จักภุมิลำเนาท้องที่ทั่วไป ละให้รู้จักคุ้นเคยกับผู้คนพลเมืองซึ่งอาศัยอยู่ในท้องที่เหล่านั้นให้กว้างขวาง อย่างที่ 2 รู้ทุกข์สุขของผู้คนพลเมืองในท้องที่เหล่านั้น คือต้องหมั่นสดับฟังให้รู้ว่าผู้คนพลเมืองรู้สึกว่ามีความทุกข์สุขอยู่ประการใด อย่างที่ 3 รู้กิจธุระอันเป็นหน้าที่ของตน กล่าวคือ แบบแผนหรือกฎหมายอย่างธรรมเนียมที่ตนต้องใช้ ต้องทำในหน้าที่สิ่งที่รู้อยู่แล้วหมั่นตรวจตราอย่าให้หลงลืม สิ่งที่ยังไม่รู้คือแบบแผนอย่างธรรมเนียมและกฎหมายที่ตั้งและมีขึ้นใหม่บรรดาเกี่ยวด้วยหน้าที่ของตนจะต้องเอาใจใส่ศึกษาให้รู้ไว้ ความรู้ทั้งสามอย่างที่กล่าวมานี้ เป็นข้อสำคัญที่จะต้องอุตส่าห์ขวนขวายให้มีแก่คนอย่างมากที่สุดที่จะมีได้  ความอุตสาหะทำการงานนั้นคือ ต้องตั้งใจทำการงานอันเป็นหน้าที่ของตนให้สำเร็จตลอดโดยอย่างดีและรวดเร็วที่สุดเท่าที่จะทำได้ ความประพฤติในข้อนี้คือการงานอย่างใดเป็นกิจธุระในหน้าที่ของตน ต้องตั้งใจทำให้เป็นอย่างดีที่สุดที่จะทำได้ ทำแล้วต้องพิเคราะห์ ถ้าเห็นว่ายังขาดตกบกพร่องอยู่ในที่ใดอย่างใด ต้องแก้ไขทำให้บริบูรณ์ อย่ามักง่าย ความมักง่ายนั้น คือทำสักแต่พอให้รู้สึกว่าได้ทำแล้ว ไม่พิเคราะห์ว่าทำเช่นนั้นจะเป็นประโยชน์แก่การที่ทำหรือไม่ ยกตัวอย่างดั่งเช่นนายอำเภอ เมื่อรู้ข่าวว่าเกิดโจรผู้ร้ายเป็นแต่สั่งไปให้แต่กำนันจับ ไม่พิเคราะห์ถึงการที่จะจับจะกุมจะควรวางการอย่างไร หรือจะให้ผู้ใดไปทำการอย่างไรที่จะให้ได้ตัวผู้ร้ายและพยานหลักฐาน ไปมัวพอใจเสียว่าได้สั่งไปแล้วเป็นได้ทำการตามหน้าที่แล้ว เช่นนี้เรียกว่า มักง่าย สาธกให้เห็นเป็นตัวอย่าง จะทำการให้ดีต้องพิเคราะห์หมายเอาความสำเร็จของการนั้นเป็นใหญ่จะผลักพอให้พ้นไปแล้ว และซัดภายหลังแต่ว่าได้สั่งแล้ว หรือบอกแล้วนั้นไม่ได้ อีกประการหนึ่ง อย่าผัดเพี้ยนตนเอง การอย่างใดควรจะทำให้สำเร็จได้ในเวลาเช้า อย่ารอไปทำให้สำเร็จต่อเวลาเย็น การสิ่งใดควรสำเร็จได้ในเวลาเย็น อย่าผัดไปทำต่อรุ่งเช้า เมื่อว่าโดยย่อให้ตั้งใจอุตสาหะอย่าให้มีธุระอย่างใดอย่างหนึ่ง ซึ่งอาจจะทำให้สำเร็จได้คั่งค้างอยู่ นี่คือความอุตสาหะกระทำการ  ความอุตสาหะระวังการงานนั้นคือ หมั่นตริตรองคิดอ่านการในหน้าที่ของตน ถ้าคิดเห็นว่าทำอย่างใดการงานจะดีขึ้น แม้การนั้นอยู่ในอำนาจตนจะทำได้ก็ต้องทำ ถ้าเป็นการเหนืออำนาจตนก็รีบบอก และหารือต่อผู้ใหญ่เหนือหัว เพื่อที่จะให้ราชการในหน้าที่ของตนดียิ่งขึ้นอย่างหนึ่ง หมั่นไปตรวจตราการอันอยู่ในปกครองหรือหน้าที่ของตนเสมอ เมื่อเห็นความเสื่อมเสียอย่างใดจะเกิดขึ้น ถ้าพอจะแก้ไขได้ต้องรีบแก้ ถ้าเหลือกำลังและอำนาจที่จะทำได้ ก็ควรรีบรายงานต่อผู้ใหญ่ และคอยตักเตือนท่านอย่านอนใจอย่างหนึ่ง และเมื่อรู้เห็นว่าการงานอันใดจะมีมาถึงหน้าที่ตนในเบื้องหน้า ต้องตระเตรียมไว้ให้พร้อม เมื่อการนั้นมีมาถึงก็ให้ได้ทำการนั้นได้ทันท่วงทีอย่างหนึ่ง ความข้อนี้ยกตัวอย่าง ดั่งผู้ที่เป็นนายอำเภอคนใด ในปีมีฝนน้อย คิดปรารภถึงไร่นา เห็นว่าน้ำจะไม่นอนทุ่งนานพอเลี้ยงต้นข้าวในนาของราษฎร ก็ออกตรวจตรานับหมายห้วยคลองเสียแต่เวลาแรกน้ำไหลเข้าทุ่งและสั่งกำนันผู้ใหญ่บ้านให้แนะนำราษฎรให้ตระเตรียมการไว้ ครั้นเมื่อเห็นน้ำไหลกลับออกจากทุ่งเสียก่อนฤดูกาล ก็ประกาศป่าวร้องให้ราษฎรลงทำนบปิดกั้นน้ำไว้ได้ทันท่วงทีไม่ให้นาเสีย อย่างนี้เรียกว่านายอำเภอคนนั้นอุตสาหะระวังการโดยถูกต้องอย่างหนึ่ง การต่างๆที่จะต้องตรวจตราต้องเตรียมระวังไว้ก่อนมีอยู่เป็นอันมากความอุตสาหะเที่ยวตรวจตราและตริตรองระวังการในหน้าที่ที่จะมีเช่นนี้เป็นการสำคัญอย่างหนึ่ง 

:   พระโอวาทของสมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอกรมพระยาดำรงราชานุภาพ