ความอารี

 

                    ความอารีคือ ความประพฤติตนโดยไมตรีจิตให้เป็นที่ชอบพอของผู้อื่น ความอารีนั้นเป็นอัธยาศัยสำคัญ ซึ่งผู้ไปรับราชการอยู่ตามหัวเมืองจะต้องพากเพียรประพฤติ เพราะเป็นทางที่จะให้บังเกิดความดีได้ยิ่งกว่าอย่างอื่น ความอารีที่กล่าวในที่นี้ จำแนกเป็น 3 ประการคือ ความอารีต่อผู้ใหญ่ ความอารีต่อผู้ใหญ่นั้นผู้ใหญ่คือผู้ที่เป็นหัวหน้าของตนในต่ำแหน่งและแผนกราชการนั้นๆ ตนเป็นผู้น้อยควรมีความเคารพด้วยกิริยาและวาจา แม้ลับหลังก็อย่าได้แสดงความหมิ่นประมาทลบหลู่ด้วยประการใดอีกประการหนึ่ง ต้องตั้งใจช่วยเหลือกิจธุระในหน้าที่ของผู้ใหญ่ให้สุจริตและเต็มกำลังตน และต้องกระทำตามบังคับคำสั่งของผู้ใหญ่อย่าดื้อดึงโดยทิฐิมานะ นี่แหละชื่อว่าความอารีต่อผู้ให ญ่ การที่ประพฤติอารีต่อผู้ใหญ่ย่อมมีความรู้และความคุ้นเคยในแบบแผนการงานมากกว่าผู้น้อย ถ้าเขามีไมตรีจิตเขาย่อมบอกเล่าสั่งสอนแบบแผนและธุระให้ผู้น้อยมีความรู้เป็นคุณสมบัติดียิ่งขึ้น อีกประการหนึ่ง ถ้าผู้ใหญ่ยกย่องสรรเสริญ ก็ย่อมเป็นประโยชน์ในทางความดีของผู้น้อยด้วย ความที่ว่ามาในข้อนี้ควรเข้าใจว่าบรรดาผู้ที่มีอำนาจและหน้าที่เหนือตัวเราแม้มิใช่ผู้ที่อยู่ยอดในที่นั้นก็ชื่อว่าเป็นผู้ใหญ่อันควรเคารพด้วยประการทั้งปวง ความอารีต่อผู้เสมอกัน ความอารีต่อผู้ที่เสมอกันนั้นหมายความว่า ข้ราชการในแผนกเดียวกันก็ดีหรือต่างหมู่ต่างกองต่างแผนกก็ดี บรรดาที่เราไม่ได้อยู่ในบังคับเขา และเขาไม่ได้อยู่ในบังคับเราหมายความในที่นี้ว่าเป็นผู้ที่เสมอกัน ความคบค้าสมาคมมีเพื่อนฝูงชอบพอกันมากย่อมเข้าใจอยู่ด้วยกันแล้วว่าดีกว่าที่ประพฤติตัวคับแคบ แต่ยังไม่สำคัญเท่าระวังอย่าให้เป็นที่เกลียดชังของเพื่อนข้าราชการ เพราะถ้าไม่มีใครเกลียดชังแล้ว ก็จะมีแต่ผู้ที่ชอบพอ แม้มิมากก็น้อย ก็ย่อมเป็นคุณแก่ตัว อนึ่งความชอบกันก็ดี ความชังก็ดี อาจจะมีได้ทั้งในส่วนตัวและบางทีเลยไปถึงในราชการจะชอบจะชังกันโดยส่วนตัว คุณโทษพอประมาณ ไม่เหมือนชอบและชังกันในราชการ ถ้าราชการในที่ใดปรองดองโดยชอบพอช่วยอุดหนุนกันในราชการทุกที่หน้าที่ ความเจริญย่อมมีแก่ราชการในที่นั้น และบรรดาข้าราชการในที่นั้นก็ย่อมได้รับความชอบและความดีด้วยกันโดยง่าย ถ้าหาว่าข้าราชการในที่ใดถือตัวเป็นต่างพวกต่างเหล่า เป็นเราเป็นเขา ไม่ประนีประนอมอุดหนุนต่อกัน ความวิวาทเกี่ยงแย่งคงเกิดขึ้นในที่นั้นพาให้เสื่อมเสียราชการและเสียประโยชน์ทางความชอบความดีของข้าราชการในที่นั้นด้วยกันทั้งสิ้น เป็นความจริงดังนี้ เพราะฉะนั้นผู้ใดกระทำการเพื่อความดี จำต้องตั้งใจรักษาความสามัคคีจงมาก และความประพฤติที่จะรักษาความสามัคคีนั้นเป็นสำคัญก็คือ รู้จักอดกลั้นโทสะอย่าโกรธง่ายนักประการหนึ่ง รู้จักผ่อนผันเอาใจผู้อื่นประการหนึ่ง ความประพฤติตนให้เป็นไปในความสามัคคีกับเพื่อนราชการ นี่แหละจัดว่าเป็นความอารีต่อผู้ที่เสมอกัน  ความอารีต่อผู้น้อย ความอารีต่อผู้น้อยนั้นคือ ความประพฤติโอบอ้อมอารีต่อข้าราชการและราษฎรที่อยู่ในบังคับปกครองของตนให้มีความนิยมนับถือ ความอารีต่อผู้น้อยนั้น นับเบื้องต้นแต่ข้าราชการหรือเสมียนพนักงานและกำนันผู้ใหญ่บ้านที่อยู่ในบังคับของตน ต้องบังคับบัญชาว่ากล่าวด้วยกิริยาวาจาอันสุภาพ อย่าดุร้ายหยาบคายประการหนึ่ง ต้องเอาใจใส่ในทุกข์สุขของเขา ให้เขาแลเห็นว่าเราย่อมแลเห็นอกผู้น้อย ประการหนึ่งและต้องเป็นธุระแนะนำสั่งสอนผู้น้อยให้เข้าใจรู้จักการงานในต่ำแหน่งและหน้าที่ของเขาประการหนึ่ง นี่ชื่อว่าความอารีแต่จะหลงอารีเลยไปจนปล่อยให้ผู้น้อยเกียจคร้านหาแต่ความสบายไม่ทำการงานนั้นไม่ได้ ความหลงอารีเช่นนั้นแม้บางทีจะเป็นที่ชอบใจของผู้น้อย ไม่ช้าก็จะพากันมีความผิด เพราะการงานในหน้าที่จะเสื่อมเสียไปทั้งสิ้น เพราะฉะนั้นในส่วนการงานต้องบังคับบัญชาให้เต้มที่ตามหน้าที่ เอาการงานเป็นใหญ่ ถ้าจะหาอุบายอย่างใดที่จะให้ผู้น้อยทำการแข็งแรง ไม่มีอุบายอย่างอื่นจะดีกว่าที่ตัวเราของเราออกหน้าทำการให้เขาเห็นเป็นตัวอย่างว่าเราต้องการให้เขามีความอุตสาหะเท่าใด ตัวเราเองก็ย่อมมีความอุตสาหะเท่านั้น นี่เป็นอุบายอย่างดีไม่มีอย่างอื่นสู้ ถ้าผู้ใหญ่เกียจคร้านเสียเองแล้วถึงจะขู่เข็ญประการใดก็ยากที่จะให้ผู้น้อยหมั่นทำการงานได้ ที่ว่ามานี้เป็นส่วนความอารีต่อข้าราชการผู้น้อยซึ่งอยู่ใต้บังคับ แต่ความอารีที่เป็นยอดของความอารีทั้งปวงนั้นคือความอารีต่อราษฎรกล่าวคือประพฤติตนให้ราษฎรที่อยู่ในความปกครองของตนมีความนิยมรักใคร่นับถือนี่เป็นความอารีที่อาจจะมีผลในทางความดีได้ยิ่งกว่าอย่างอื่น

:  พระโอวาทของสมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอกรมพระยาดำรงราชานุภาพ